Sağlığı Geliştirme Ve Wellness Kavramı

Sağlık; sadece hastalık veya sakatlık halinin olmaması değil, bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik halinin olmasıdır (1). 

Sağlık aynı zamanda öz bakım, bireysel sorumluluk, iyilik halinin sürdürülmesi, yaşam kalitesi, sağlık davranışı kavramlarını da içeren geniş bir kavramdır (1, 2). Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), “2000 Yılında Herkese Sağlık” hedefleri ile sağlık kavramına yeni bir bakış açısı getirmiş, sağlık hizmetlerinin öncelikli olarak sağlığı geliştirme üzerine odaklanmasını ve bireylerin de kendi sağlık sorumluluklarını üstlenmelerinin gerekliliğine vurgu yapmıştır (3, 4, 5).

Yaşam biçimi ile ilişkili olarak artan sağlık problemleri, günümüz sağlık anlayışının hastalıklardan korunma ve sağlığı geliştirme üzerine yönelmesine neden olmuştur (6, 7). Ulusal ve uluslararası yapılan birçok çalışma, bir yılda meydana gelen ölümlerin yaklaşık yarısının bireylerin sağlıksız yaşam biçimi davranışlarından kaynaklandığını ortaya koymaktadır (5-9). DSÖ, gelişmiş ülkelerdeki ölümlerin %70-80’ inin, az gelişmiş ülkelerdeki ölümlerin ise %40–50’ sinin nedenini hipertansiyon, koroner kalp hastalıkları, diyabet gibi yaşam biçimine de bağlı olarak ortaya çıkan hastalıkların oluşturduğunu bildirmektedir (6, 7).

            Sıklıkla mortalite ve morbiditelere yol açan bu hastalıkların önlenebilir nitelikte olması sağlık profesyonellerini sağlığı koruma, geliştirme ve sürdürmeye yönlendirmektedir. Bu bağlamda, bireyin sağlığını korumak, geliştirmek ve sürdürmek için yeterli aktivite, iyi beslenme, alkol ve sigara kullanımından kaçınma, stresle baş edebilme gibi olumlu sağlıklı yaşam biçimi davranışları kazanması önem taşımaktadır (8, 9, 11). Bireyin sağlıkla ilgili davranışları onun biyopsikososyal özelliklerine, kültürüne, geçmiş deneyimlerine ve çevresel koşullarına göre şekillenmektedir.

Sağlıklı yaşam biçimi davranışları bireyin doğumundan itibaren tüm yaşam boyunca kazandırılabilir alışkanlıklar niteliğindedir. Özellikle ergenlik döneminde sürdürülen sağlık eğitimleri ile sağlıklı yaşam biçimi davranışları hakkında kalıcı izli öğrenmeler gerçekleştirilerek bu davranışların yetişkinlik dönemi boyunca sürdürülmesi sağlanabilir (4, 9, 11, 12).

DSÖ’ ü, 10-19 yaş aralığını “adölesan dönemi, 10-24 yaş aralığını “gençlik dönemi” olarak kabul etmektedir. Adölesan dönem çocukluktan, yetişkinliğe adım atmak için gerekli bilgi, beceri ve tutumların kazanıldığı; biyolojik değişiklikler ile birlikte birçok gelişimsel görevin de başarılmasını gerektiren bir dönemdir (13,  14).  Ergenlik döneminde edinilen olumlu ya da olumsuz yaşam biçimi davranışlarının yetişkinlik dönemine olduğu gibi transfer edileceği göz önüne alındığında, bu dönemin insan yaşamının en kritik dönemlerinden biri olduğu ve sağlık profesyonellerince dikkatle izlenmesi gerektiği değerlendirilmektedir (15, 16). DSÖ’nün 2016 yılı verilerine göre; dünya genelinde her altı kişiden biri adölesan dönemdedir ve 10-19 yaş aralığında 1.2 milyar adölesan bulunmaktadır (13). Adölesan nüfusunun dünya nüfusu içinde oldukça büyük bir paya sahip olması sağlıklı yaşam biçimi davranışlarına duyulan gereksinimin büyüklüğünü de ortaya koymaktadır.

Wellness (iyilik hali), “bireyin sosyal ve doğal çevresi içinde tam ve işlevsel olarak yaşaması için beden, zihin ve ruhun birleştiği optimal sağlık yönelimli bir yaşam biçimi ve iyi olma durumu” olarak tanımlanmıştır (19). Bu nedenle adölesanlarda iyilik halinin artırılması sağlıklı yaşam biçimi davranışı kazanmada önemli bir yere sahiptir.

Wellness felsefesinin ana noktası bireylere sağlıklı yaşam becerisi kazandırmaktır (20, 21).  Wellness programı; problemli davranışa odaklanmak yerine, yaşam stilini geliştirmede bireylere yardımcı olmayı, aynı zamanda devam eden sağlıklı davranışları da artırmayı amaçlamaktadır (22). Çeşitli Wellness Modelleri olmakla birlikte, hepsi benzer alt boyutlara sahiptir. Bu alt boyutlar;  fiziksel sağlık, beslenme bilinci, stres yönetimi, çevre duyarlılığı ve kendi sağlık sorumluluğu olarak ayrılmıştır (19, 20, 22-24). Wellness eğitimi, bu alt boyutların birbiriyle olan pozitif ilişkileri üzerinde durarak, bireyin tam iyilik halini sağlamayı amaçlar (19, 20, 25, 26). Bu bakımdan sağlığın geliştirilmesi ve sürdürülmesinde wellness eğitmenleri büyük yere sahiptir.

 

 

KAYNAKLAR

1. WHO.http://www.who.int/school_youth_health/en/ School health and youth health promotion  [05.01.2016].
2. Kostak, M.A., Kurt, S., Süt, N., Akarsu, Ö., & Ergül, G.D., Hemşirelik ve sınıf öğretmenliği öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları. TAF Prev Med Bull, 13(3), s.189-96, 2104.
3. T.C. Sağlık Bakanlığı (The Ministry of Health of Turkey). 21. Yüzyılda Herkes İçin Sağlık Hedefler http://www.tusak.saglik.gov.tr/pdf/kitaplar /200801212206080.hedef.pdf,/ (25.08.2016).
4. Geçkil, E., YILDIZ, S., Adölesanlara yönelik beslenme ve stresle başetme eğitiminin sağliği geliştirmeye etkisi. C. Ü. Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 10(2), s.19-28, 2006.
5. Chen, M.Y., Wang, E.K., Yang, R.J., Liou, Y.M., Adolescent health promotion scale:     development and psychometric testing. Public Health Nursing, 20 (1), s.104-110, 2003.
6. Açıksöz, S., Uzun, Ş.,  Arslan, F., Hemşirelik öğrencilerinin sağlık algısı ile sağlığı geliştirme davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi, Gülhane Tıp Dergisi, 55(3), s.181-187, 2013.
7. Bahar, Z., Beşer, A., Gördes, N., Ersin, F., Kıssal, A., Sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeği II’ nin geçerlik ve güvenirlik çalışması. C. Ü. Hemşirelik Dergisi, 12 (1), s.1-13, 2008.
8. Centers for Disease Control and Prevention [CDC] (2016).  Chronic Disease and Health Promotion Open Data https://chronicdata.cdc.gov/ (10.06.2016).
9. WHO. Health 21 - health for all in the 21st century. Available from URL:http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0003/88590/EHFA5-E.pdf (15. 03. 2016).

10. Centers for Disease Control and Prevention CDC. (2016a) Nutrition and the Health of Young People http://www.cdc.gov/HealthyYouth/nutrition /pdf/facts.pdf (15.09.2016).

11. Bebiş, H., Akpunar, D., Özdemir, S., Kılıç, S., Bir ortaöğretim okulundaki adölesanların sağlığı geliştirme davranışlarının incelenmesi. Gülhane Tıp Dergisi, 57, s.129-135, 2015.

12. Geçkil, E., Çalışkan, Z., Zincir, H.,  Erken ve orta adölesan dönemindeki öğrencilerin sağlığı geliştirmeye yönelik eğitim gereksinimlerinin incelenmesi. Journal of Anatolia Nursing and Health Sciences, 7(2), s.12-22, 2004

13. Vıner, R.M., Ozer, E.M., Denny, S., Marmot, M., Resnıck, M., Adesegun, F., Currıe, C.,  Adolescence and the Social Determinants of Health. The Lancet, 379, s.1641-1652, 2012.

14. Akçan P.E., Tekgül, N., Karademirci, E., Öngel, K., Adölesan Dönemi: Fiziksel Büyüme, Psikolojik ve Sosyal Gelişim Süreci. Turkish Family Physiclan, 3(4), s.10-16, 2012.

15. Kefeli, B., Samsun  il merkezindeki lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının değerlendirilmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı,  Yüksek Lisans Tezi, Samsun, 2010.

16. World Health Organization [WHO] (2016). Adolescents: health risks and solutions, Fact sheets. http://www.who.int/entity/mediacentre /factsheets/fs345/en/index.html    (10.07.2016)

17. Coşkun S. Adölesanların Sağlığı geliştirme davranışına web destekli eğitim ve danışmanlığın etkisinin incelenmesi. Gülhane Askeri Tıp Akademisi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü,  Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara, 2015.

18. Özakgül, A. A., Aştı, T. A., Merve, A. T. A. Ç.,  Mercan, K., Lise son sınıf öğrencileri sağlıklı yaşam biçimi davranışlarına sahipler mi?. Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi, 24(1), s.16-23, 2016.

19. Palombi, B.J., Psychometric Properties of Wellness Instruments Journal of Counseling and Development,  71(2),  s.221-225, 1991.

20. Petosa, R., Wellness: An emerging oppurtunity for health education. Health Education, 15(6), s.37-39, 1984.

21. Hatfield, T., Rickey, H.S., As if your life depended on it: Promoting cognitive development to promote wellness. Journal of Counseling and Development, 71, s.164-167, 1992.

22. Uno, K., Jacklyn, L., Wellness as a Self–care Philosophy for Nurses and Their Leaders. Holistic nursing practice, 20 (1), s.3-4, 2006.

23. Myers, J.E., Sweeney, T.J.,  Wellness Counseling: The evidence base for practice. Journal of Counseling & Development, 86, s.82-493, 2008.

24. Myers, J.E., Mobley, K., Booth, C.S.,  Wellness of counseling students: Practicing what we preach. Counselor Education & Supervision, 42, s.264–274, 2003.

25. Dixon Rayle, A., The relationship among ethnic identity, acculturation,mattering, and wellness in minority and non-minority adolescents. Unpublished doctoral dissertation, University of North Carolina, Greensboro, 2002.

26. Kushner, R.I.,  Hartigan, P.,  An Evaluation of the Impact of a Wellness Course in the Undergraduate Psychology Curriculum, 1983.

 

Dr. Şerife Zehra ALTUNKÜREK
YAŞAMKENT İLKER SPOR
Beslenme Uzmanı (Wellness Trainer)